GU_AJ_Smith_08/transcription [MMD:] = Michael MacDonald [MML:] = Mrs MacLean [JG:] = Joe Gillis [AJS:] = A.J. Smith (Fieldworker) [MMD:] Is moch sa mhadainn rinn mi triall Lem chuilbhear gun fhiaradh agam; { Ràna / Ràinig } mi fear dubh nan spòg ’S e na thòrr air taobh an rathaid. Gun { tàna / tàinig } mi sin cho dlùth Is cha robh ùin’ aig’ air dhol fairis; Dh’inns e gach car chuir e riamh dheth Bhon a thriall e às a’ gharaidh. O challan hòro Challan laigh is eilir Hòro challan Bha siud agam ceathrar bhràithrean Ged tha pàirt dhiubh nach eil maireann; Fear dhiubh Laraidh agus Fearchar Fhuaradh marbh iad fo na maidean. Chan eil sgeul againn air Fionnlagh, Mura bheil e ’n grunnd na maise. Tha sinn gan iarraidh ’s gan ionndrainn Bràithrean mo rùin nach tig dhachaigh. O challan hòro Challan laigh is eilir Hòro challan Mìle marbhphaisg air an t-sluagh Tha an-dràst’ air uachdar an fhearainn. Nàirich iad mi leis na breugan Gum bithinn ag òl a’ bhainne. Chan eil iad airson mo sheòrsa-sa Bhith tighinn an còir an fhearainn Bidh iad a’ faotainn an-còmhnaidh Làrach mo spòig anns an talamh. O challan hòro Challan laigh is eilir Hòro challan ’S ann air Laraidh a bha am bian Bu [XX] ’s bu chiatach loinneadh. B’ àlainn anns a’ [XX] An dèidh a chàradh anns an fhasan. Bhiodh e aig ìslean ’s aig uaislean Cumail bhuatha fuachd is gaillean. [XX] truaghain Ach gun gabhainn e mun casan. O challan hòro Challan laigh is eilir Hòro challan Latha dhomh ’s mi falbh leam fhìn Thàinig Innseanaich gam [XX]. Tuaghannan aca gam ionnsaigh ’S bha fear a’ giùlan a sgian-tharraing. Choinnich iad gu lèir mu shuas dhomh Gus mo chur dhan chraoibh gu h-ealamh ’S cha chluinninn ac’ [ach sa bhasaidh/?] Gus do thàrr mi às an sealladh. O challan hòro Challan laigh is eilir Hòro challan Chan eil an còrr dheth… Bheil fhios agaibh cò rinn an fhear ud? [XXX] Eòghann Dòmhnallach Dè ’n ……… a bh’ air an fhear ud? Alastair…Alastair Dòmhnallach cha { ’reid / chreid } mi. (00:02:55) [MML:] ’S tha iùbhrach uain’ a’ falbh Diluain Bidh gruagaichean fo bhròn; ’S iad ri ionndrainn ’illean tapaidh Dhèanadh pasgadh sheòl. Nuair thig iad dhachaigh anns a’ gheamhradh Bheir iad srann ri òl; O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn An gaol a thug mi òg. Moch Diluain a ghabh mi ’n uair Bha m’ inntinn truagh fo bhròn. Fhuair mi a’ ghrian orra mu thuath Gur tric bhith ’m ghruaidh na deòir. ’S an dualan gruaige fhuair mi bhuaipe ’S luachmhor e na ’n t-òr. O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn An gaol a thug mi òg. ’S iomadh dùthaich an robh mi On dh’fhàg mi tìr an eòrn’; Am measg nan Gall air splaoid ’s { a’/air } [XX] Gum [b’ aimhlideach/?] an còrr. Bidh iad nam bèistean ’s iad ri speuradh ’S a’ cur gaoir am fheòil; O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn, An gaol a thug mi òg. Sin na h-Innsibh ’s teas na grèine Dh’fhàg mi fhèin fo bhròn. Chuir e lotannan nam chraiceann Nach tig às ri bheò. ’S tha m’ fheusag ruadh o chluais gu cluais ’S i cuartachadh mo bheòil; O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn An gaol a thug mi òg. ’S i sèideadh cruaidh bhon àird a tuath Bidh fuaim am measg nan ròp. Barran ùra ’s iad ri lùbadh Giùlan a cuid sheòl. Bha a’ ghealach [XX] ri tighinn ri [XX] [XX] na neòil, O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn An gaol a thug mi òg. ’S brèagha a’ ghrian san àird an iar Gur brèagha biadh na lòn. Brèagha an lilidh anns a’ ghàradh Brèagha [XX] an ceò ’S mi cluinntinn fuaim cho fada bhuam Aig [suallanan/?] na [XX]; O bidh e daonnan tighinn nam smaointinn An gaol a thug mi òg. 00:06:32 [MMD:] and [JG:] [JG:] O seo òran a chaidh a dhèanamh.. [MML:] Òran a’ frolic. [AJS:] Òran a’ hatchet an e? [MML:] Òran a’ frolic… ’s e [JG:] Uill… banais a bh’ ann. Dòmhnall MacIllIosa. Bha nighean aige a’ dol a phòsadh… fear [XX] a mhuinntir na meadhanan a deas, agus bha an t-snighe tighinn air an taigh, agus bha e airson an taigh a thionndadh mun tigeadh an sagart. Dh’iarr MacKay … Dh’iarr e air a bhràthair-cèile an cuidicheadh e airson an taigh a thionndadh còmh’ ris. Bha e “choosadh” a h-uile “fashion” [XX] ’S e fasan a bh’ ann an uair sin an àite [XX] Thionndaidh iad an taigh ’s rinn iad….. Phòs an nighean, ’s rinn iad am frolic. Sin fear a bha fuireach an cùl [XX]. 00:07:54 [AJS:] Tha sibh deiseil. [MML:] Fàill ill ò ’s na hòro hù o Hù ra hò ’s na hòro hù o [NOTE: Fàill ill ò sung by some of the singers] Fàill ill ò ’s na hòro hù o Rinn sinn am frolic gu sunndach. Gur ann an toiseach na Dùldachd Smaoinich mi gun tugainn ionnsaigh; Air an t-seann taigh ’s e ri rùsgadh ’S gun robh ’n t-snighe tighinn mum shùilean. Sèist Fhuair mi sin nuas air a [XX] Gum fòghnadh mi aon no dhà dhiubh; Fhuair mi sin ’s gun d’ fhuair mi tàirgnean Rinn mi “scaffold” agus fàradh. Sèist Smaoinich mi gun dèanainn ìre Nam biodh mo nàbaidhean dìleas; Gum faighinn a dhà no trì dhiubh Seach a bhith ’g obair leam fhìn air. Sèist Chaidh mi gu Eachann a [XX] Dh’inns mi gu dè mo bhriathran; Gun robh ’n taigh air dhol fo rian orm ’S e cho aoidionach ri criathar. Sèist Fhreagair am fear sin cho dòigheil Gura tusa an duine gòrach; A’ smaointinn gun rachainn còmh’ riut ’S mi seo ann leam fhìn nam ònar. Sèist Chaidh mi gu Iain an uair sin Dh’inns mi gu dè bha bhuamsa; Gun robh an taigh air a dhol bhuaithe ’S gun do rùisg mi an taobh tuath dheth. Sèist Fhreagair am fear sin cho pròiseil Chan eil “hatchet” anns a’ phrovince; ’S a bhuaileas tarraing am bòrd dhomh Mura buail mi fhìn rim dhòrn iad. Sèist Thill mi dhachaigh neo-shunndach On thug iad uile an cùl rium; ’S on rinn mo nàbaidhean mo dhiùltadh ’S ann a dh’fhàgas mi an dùthaich. Sèist [Eàirdsidh Laraidh/?] an crìosdaidh On ’s e b’ àbhaist a bhith rianail; Thàinig e ’s gun do rinn e [XX] ’S cha mhòr nach do chuir sinn crìoch air. Sèist [NOTE: Donald ‘Dubh’ Gillis (Rear Beaver Cove), Composer. Source: http://www.gaelstream.ca] …. rud sam bith bha iad a’ dèanamh….. bha iad a’ dèanamh òran Ends 00:12:00 [Several people talking followed by noise.] Òran Ailig Steele. Tha Mairead a’ dol a ghabhail fear eile. [Noise] [General talking.] Òran Ailig Chaimbeul. Tha amharas agam … gur e “cousin” dhomh fhìn … Dè an t-òran a th’ ann a-rithist? [Maighstir/?] Mìcheal. Is that the one? Chan e. Mu dheidhinn a’ ghamhainn a fhuair e marbh anns a … O Alasdair Gr... Have you got it? 00:12:58 [MML:] (’S) Hòro tha mi fo aithreachas Mun ghamhainn rinn mi ceannach bhuat; Alasdair [Grànnda/?] sìol nam mèirleach Thug thu raoir mo char asam. Chuir thu orm bhith sloinntearachd An gamhainn ruadh ’s gum b’ oillteil e; Ged ’s iomadh poca a thug mi ’n-àirde Ann am màs an [XX] Sèist Thug mi greis gad fheurach Air feur ’s air buntàta; Madainn dhe na chaidh mi suas ’S gun d’ fhuair mi cruaidh anns a’ bhàthaich thu. Sèist Thug mi bliadhna còmhla riut Ag ionnsachadh na rògaireachd; ’S ged bhithinn còmhla riut gu sìorraidh Chan ionnsaichinn dòigheil i. Sèist Chailleadh làir mo nàbaidh-sa ’S dh’fhalbh thu air a shàileadh-se; Thug thu dhith na cruidhean cinn ’S gun do chuir thu air an { làiridh / làire } iad. Sèist Chan fhaod do bhean pòg thoirt bhuat Air faidead nan ròineagan; Frioghain liath a’ fàs fod bheul ’S cha dèanadh e d’ fhiacaill [gròbadh/?] dhut. (00:15:03) Sèist Chan eil aon sa phrovince-sa An-diugh a tha cho leòmach leat; ’S tu mar { bhòcan/phocan } làn de dh’fheusaig Feuchainn ris an rògaireachd. Sèist ….so it’s nothing….a ditty (Ends 00:15:46) [MML:] Anns a’ mhadainn an àm èirigh Thig am [XX] seo chun a’ [XX]; Feasgar cha do thrèig sibh Ach tòiseachadh às ùr; No ’n tèid mi mach dhan { bhuailidh / bhuaile } Gum bi sibh às mo dhèidh; A’ forfhais feuch an d’ fhuair mi Dhi uiread ’s a fhuair mi ’n-dè. Nuair thig mi às a’ { bhuailidh / bhuaile } ’S am bainne ri chur gu [saod/?]; Gun cruinnich sibh mun cuairt dhomh ’S gun [XX] iad riamh ach ìm; Gruth agus uachdar Is blàthach ri bhith grinn; Gur iomadh dad bhios ann dheth Is { àsan / iadsan } anns an ùir. Ach ma nì mi fàgail Gur ann a bhiodh sibh truagh. Bidh ’n crowdie [chuir dhan/?] { bhuailidh / bhuaile } ’S am bainne ri thoirt bhuap’. Bidh muc is laogh ri bhiathadh ’S gun dèan sibh iomadh [puast/?]; ’S gur ann an uair sin chì sibh, Dè ’n tagsa dh’fhalbh bhuaibh. ’S e Mìcheal fhèin an aon fhear Dhan tug mi fhìn an spèis; Bha e laghach ciatach Gun idir anns an eud. ’S ann a rinn e fàgail Tha e ’n-diugh gu fada bhuam. Cha leig mi às mo chuimhn’ e Gu ’n tèid mi anns an uaigh. (Ends 00:17:40) Several speakers talking together. [AJS:] ’S e trì bliadhna deug a bha siud. [MMD:] Tha mi smaointinn gur ann. Dè bha sibh ag ràdh an siud? Cha chuala mi e. Premier Nova Scotia … ’s e chiad phremier … Bha Teàrlach Caimbeul … Bha e shìos anns a’ Bheinn a Tuath, àite ris an can iad ... Bha e faisg air … agus rinn e an t-òran a bha seo. [MMD:] Soraidh bhuam do Chanada ’S dha na dùthchannan an iar; Gu “governor” an fhearainn Aig bheil beannachd uil’ an t-sluaigh. Mo dhùrachd thu bhith fallain ’S gura math leam thu bhith buan; ’S gun òlainn do dheoch-slàinte Ged a chàirte mi san uaigh. ’S latha dhomh an Cambrai(?) (Sounds like Camberry) ‘S mi sealltainn bhuam ma thuath. Far faca mise breacan A chuid [XX] suas. Bha sreath dhen t-sìoda Shasannach Na chaithream ri cruinn àrd; ’S bu chruaidh am fuaim fo peadlaigean ’S i smachdachadh a’ chuain. ’S bha suaicheantas nan Dòmhnallach Anns an Royal Yard; A làmh dhearg mar … Am breac mar bhiodh e snàmh. An leomhann [mhìneach/?] mhosglanach An crochadh ri croinn àrd; A bha riamh a’ seasamh cruadail ’S a bha a’ buannachd anns gach blàr. ’S tha mo cheann air liathadh ’S mo chiabh air dhol fo dhòigh; Ag èisteachd gleadhraich Ghritichean ’S gun tuigs’ ac’ air a’ chòrr. Dùil aca gun stamp iad sinn Mar dhream tha dol [XX]; Ach cha dèan iad siud rim maireann Fhad ’s bhios Tory againn beò. ’S nuair thuit am “full” election Far an tionaileadh an sluagh; ’S tha [XX] a’ bhratach Dhòmhnallach Cha b’ ann ri bòst no gruaim. Bhiodh na ‘Grits’ a’ fannachadh A’ coimhead orra suas; Gu sgapadh iad mar eun Ri stoirm ga shiabadh ri droch uair. Gur mòr an cliù dhan eilean seo Thu sheasamh air a’ ghrunnd. Gur mòr an cliù dhan t-Seanalair ’S gun acarsaid ga chionn. Thu thighinn a-staigh led phacaid Far ’eil thu fhèin do [XX] chiùin; Choimhead orra chàirdean ’S chur fàilt’ orra ri rùn. (Ends 00:20:47) Sin e. [AJS] Cò bh’ anns na ‘Grits’? Laughter (Answer inaudible) [MMD:] Fàill ill ò agus hò tha mi toilichte Fàill ill ò agus hò tha mi toilichte Fàill ill ò agus hò tha mi toilichte [Part of line missing.] A bharrachd air na Stìlich ’s aig Mìcheal mo charaide, ’S iad a sheasadh dìleas cinnteach fhad ’s maireann iad. Ach Alasdair mo bhràthair ’s e [rapainn/?] na galla e, ’S bheir mi bhuaith’ am bàta agus fàisgidh mi ’n t-anam às. Laughter and fragments of speech from several speakers. …. a bh’ anns an Eilean Mhòr, bha e math. O bha… (00:22:00) [MMD:] O beir a-nall am botal dubh ’S gun òl sinn e gu fuireachail; O beir a-nall am botal dubh ’S gun òlamaid deoch-slàinte. Dà cheathramh ’s am fonn [XX]... [Laughter] Bha an companach còmh’ rinn, Deagh bhotal de Mhac an Tòisich; ’S ged bhiodh i cho dubh ri ròcais, Cha bhiodh bòcan làmh rinn. Sèist ’S tha Aonghas Dubh a tha uasal, Gleusta teòma mar bu dual dha; ’S gu tric mu bhòrd nan daoine-uaisle Tha e cumail suas ceòl-gàire. Sèist … Aonghas Dubh a tha gasta [Prompt from listener] ’S gur lìonmhor fear a thug tlachd dha; ’S eadar mi bhith bochd no beairteach, Cha stad mi gu bràth dheth. Sèist ’S cha chuir cùl ris ach an spongair, Fear nach eil cridhe na chom-san; ’S a bhios inntinne gun fonn, Mar chombaist air sgàineadh. Sèist ’S tha Aonghas Dubh a tha uasal, Gleusta teòma mar bu dual dha; ’S gu tric mu bhòrd nan daoine-uaisle, Tha e cumail suas ceòl-gàire. Sèist O siud e. (Ends 00:24:06) [AJS:] Nach e fear MacNèill a rinn e sin. [MMD:] or [JG:] ’S e. [AJS:] Cò às a bha e? [Several people talking at once] [JG:] [XX] pìosan a’ bhuntàta.. [MML:] O Mike sing that one. Bogsa bhuntàta. [MMD:] O Dhia, chan eil e agam. [MML:] Tha dà cheathramh agad co-dhiù. Gabh siud…. [JG:] Pìosan bhuntàta. Calum Iain a’ Mhuilleir Ach am fear seo… Bha na biastan air … Bha iad [XX]… Ach cò-dhiù thàinig an sagart ùr ann … am Baghasdal. Smaoinich e gum faigheadh e uisge-coisrichte on t-sagart. Chaidh e a-null … agus, le bàta, còig mìle nach eil (Tha mi creidsinn gu bheil à Baghasdal) … a dh’iarraidh uisge … bucaid de dh’uisge às an tobar. Chaidh e an uair sin a-null, “An ainm an Athar, agus a Mhac agus an Spiorad Naomh” “… Gràs an Tighearna” ars’ an t-sagart riutha. Calum Iain a’ Mhuilleir a rinn an t-òran Ochòin a Rìgh gura mi tha muladach Nach robh mi thall (fades out) Several people talking … Bha i riasladh cho dian ’s as urrainn ... Mart a bha a’ faighinn a’ bhàis ’S ciamar a tha thu Blackie? Chan eil mi ach fann. Talking ’S ciamar a tha thu Blackie? Chan eil mi ach fann. Cut off. (00:26:13) [JG:] Dòmhnallach anns an eilean mhòr agus bha iad a’ cantail [X] ris. Chuala sibh mu dheidhinn [X]. [MMD:] Far-ainm a bh’ ac’ air. Far-ainm. [JG:] Agus am mart a bha sin [X] Laughter [AJS:] Agus a bheil e agaibh? [MML:] Tòisich air. Tòisich air on toiseach ’s gabh e. [MMD:] Ah right. 00:26:38 [MMD:] (Agus ) Seo an [t-aiseag/?] [XX] [XX] Crìosdaidh ann Chan eil duine sgiamhail nuair [XX] ann Cuid nach deach a-nìos dhiubh, gheibheadh iad fear nan crann ’S mise seo gu cianail, mi mar eun air chall. O mo Mhàiri laghach, ’s tu mo Mhàiri ghrinn. O mo Mhàiri laghach, ’s tu mo Mhàiri ghrinn. O mo Mhàiri laghach, ’s tu mo Mhàiri ghrinn. Màiri bhòidheach laghach, rugadh anns na glinn. On tha mi gur fàgail, beannachd leibh gu lèir On tha mi gun àite, cha dèan fuireach feum; (’S) Chan eil caileag làmh rium, a ghabhas dhìom spèis O nach robh mi ’m [XX] ri “farm” ’s ri sprèidh. Sèist Saoilidh fear aig baile { g’ eil / gu bheil } e ag obair cruaidh Èirigh e sa mhadainn ’s an teine a chur suas; Suidhidh e gu greannach, cas a-steach mun luath ’S cha tèid e na chaisbheart [XX][XX]. Sèist (’S) Dh’èirich mi sa mhadainn ’s chaidh mi mach ri fonn Thachair ormsa [XX] ’s anns a’ ghàradh lom; [XX] air a càradh ’s i gun [XX] gun [XX] ’S ma gheibh mi mo shlàinte, cha bhi dàilisg ann. Sèist (’S) Nuair a thig an t-Earrach ’s a theirigeas am feur Bliadhnaichean nan [XX] sa bhaile sa shìos; [Seiche/?] aig Dòmhnall MacCaluim. Faighibh sgeinean geur. ’S a …. an glaodhaich – “Bheiribh dhiubh am bian.” Sèist ’S ciamar a tha thu a Bhlackie, chan eil mi ach fann Mo shùilean air cladhach a-staigh ann am cheann; Mo chnàmhan am chraiceann, mo chasan cho fann ’S ged tha mise fuireach, tha mise gun sgoinn. Sèist Dh’èirich mi sa mhadainn mun d’ èirich a’ ghrian Chaidh mi null dhan talamh ’s thug mi dhan chrodh biadh; Thug mi sin a’ choill’ orm ’s leig mi ’n triùsar dhìom ’S gun do chuir mi asam rud a bha gun chiall. Laughter (00:30:15) [JG:] … Agus bha fear a bha ’g obair còmh’ ris, bha e gabhail an òrain sin agus bha iad a’ feitheamh airson [XX]. Thug esan a lunch dha ’s cha robh e còrdadh ris, agus chaith e e dhan dàrna taobh. Thòisich e ’s lean e… a’ gabhail an òrain Màiri Laghach. Thuirt esan: Chan eil fàth bhith gearan, thèid a [XX] ma chuairt [XX] aig Iain Murray, sin an duine truagh; Thig e dhachaigh feasgar [XX] Feitheamh [XX] air bonnach, trosg ’s buntàta fuar. [Laughter] [Several people talking.] [MML:] …casan crùbach [JG:] Casan crùbach. Bha iad a’ tionndadh… agus bhiodh iad ag obair sa phit. Bhiodh bata aige dol dhan phit agus bhiodh e cur a’ bhata anns an timber fhios agad. Thàinig an … feasgar seo ’s e dol sìos ’s cha b’ urrainn dha am bata fhaighinn. thòisich Barr nan casan cama anns a’ mhèinn a tuath Siubhal airson bata chan fhaigh [XX] Tha e air bheagan tagsa [XX] ’S mura faigh e ’m bata gum bi esan truagh. Laughter [MMD:] The one that { your / you’re } ... [cut off] [MMD] Thug mi ’n oidhche raoir sa bhàthaich ’S ged nach do chaidil mi fad na h-oidhche [Begins to laugh] Was it the cow? An cuala sibh uile mu [Eòghann/?] na [Stìlich/?] ’S Mac a’ Phìobaire mèirlich an àit’? Ghoid iad am buideal dhen stuth a bha prìseil Là dhomh fhìn a bhith aig a’ bhàr. ’S nuair thàna / thàinig mi dhachaigh gun cuala mi fathann Air ruma gun mhath a bhith pailt anns an àit’. Rinn mi mo chabhag ’s gun d’ fhuair mi mo chaisbheart A choimhead na caileig a bh’ agam fo sgàth. ’S nuair { ràna / ràinig } mi ’n t-àite ’s a bheannaich mi ’n fhàrdach Bha lorgan nam mèirleach an àite no dhà; Bha lorgan na Stìlich ri [XX] ’S gu dearbh { ’g eil / gu bheil } mi cinnteach gu robh Mìcheal sa [chàs/?]. ’S gun tug iad am buideal an iar air a chlìoradh Far nach fhaigheadh nì e gu bràth; ’S bha Eòghann is Mìcheal air thuar bhith nan sìneadh Mar gum biodh [XX] bhiodh air a’ bhàr. (’S) Mi còrr is naoi mìosan fo chìs ann am prìosan Air sàillibh luchd-innse nach … bhreug; ’S e Calum na Stìlich [XX] [XX] ’s aig Mìcheal ’s cha dìrich e cheum. ’S chuir Murchadh mun [àbhaidh/?] am bliadhn’ ri ceòl-gàire Nuair bha e mu Mhàiri nuair bha i rith’ fhèin; ’G innse mar bha na trì [XX] (Sounds like Chaich ma thig gàir ort) Nach dèanadh iad mèirle air nàbaidh fon ghrèin. ’S do dh’ionnsaich sibh ceistean no ’n d’ fhuair sibh dhiubh leasan No ’n deachaidh ur teagasg aig sagart no clèir. No ’n d’ fhuair sibh na faithndean bha shuas aig ar Slànaighear ’S ann fhuair sibh o Shàtan a thàlantan fhèin. He was in … He used to make whisky, you know, and he was caught. 00:34:18 Speech off-mike [MMD:] Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam a’ mhuir àrd ’S chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. Chì mi Creiginis nan craobh Le cuid raontaichean àrd; ’S an rubha fada tha rin taobh Gheibhte maor ann is bàrr. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. ’S bha na [Glaicich/?] ann gun èis Dhèanadh feum air an fhàd; Bha iad modhail, ’s bha iad treun ’S iad cho spèiseil nan gràs. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. (’S) Chì mi Judique nam fear cruaidh Chì mi bruach nam beann àrd; ’S bha clann Sheumais ann ri uair Laoich bhuannaicheadh blàr. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. ’S bha iad fearail, bha iad treun ’S bha iad gun eagal, gun sgàth; Nuair a chaidh sibh anns an treud ’S iad nach gèilleadh dhan nàmhaid. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. Chì mi cladach [XX] Far bheil buailean is bàrr; ’S Rubha an [t-Seallaidh/?] fada tuath Creagach, fuar, agus àrd. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn. Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. ’S chì mi Sestico nan stùc Far ’eil bùthan is bàrr; (’S) Chì mi Mabou air an cùl B’ e siud dùthaich mo ghràidh. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn; Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. ’S gur e mheud ’s thug mi dhi rùin Rinn mo dhùsgadh gu dàn ’S gu bheil m’ fharmad ris gach gnùis Tha mu a bruthaichean a’ tàmh. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn; Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. (’S) Tha mi ruith gu ceann mo chèill ’S mi fo èislean ’s gach àit’; Sguiridh mi, chan eil mi rèidh. Chan eil feum ann am dhàn. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn; Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. (Bhrist oirnn) Tha mi air bheag stàth Leam is b’ fheàrr nuair nach beò A bhith ’n comann ri mo chàirdean Am Mabou fon fhòd. Chì mi bhuam, fada bhuam Chì mi bhuam ri muir-làn Chì mi Ceap Breatainn mo luaidh Fada bhuam air an t-sàl. (Ends 00:38:35) [AJS:}~ Cò bha… [JG:] Fear Dòmhnallach a mhuinntir Mabou … agus … Alastair Dòmhnallach … agus Alastair an Ridge chanadh iad ris. Agus bha iad … an teaghlach ag [XX] gu tìr-mòr Antigonish, agus bha e air bàta, ’s bha e dèanamh an t-òran ... mar a bha iad a’ dol seachad. Agus Clann Sheumais, sin Dòmhnallaich eile a bha a’ fuireach ann am Mabou. Tha e pòsta aig nighean Mìcheal a’ Phosta. Sin fear dhe chlann Sheumais. Chan eil fhios a’m carson a thug iad Clann Sheumais orra. Ach bha na Dòmhnallaich.. bha “crowd” dhiubh siud. Bha na Ridges, na [XX]. Sin agad muinntir an dotair Dòmhnallach, agus bha an uair sin na postaichean … - agus bha Dòmhnallaich Màiri ann cuideachd Several people speaking at the same time. 00:39:57 [MML:] Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. ’S mise tha gu pathte on a chuir mi cùl air ’S tric na deòir rim shùilean drùdhadh sìos om shròin. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Tha sagart na clèire cur soidhneadh an cèill dhuinn ’S cha bhi mi ga “bhlèimeadh” b’ e sin fhèin a chòir. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Nuair thèid mi gu banais ’s an fhidheall na caithream Càch ag òl an drama, mise bhios fo bhròn. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Toilicht’ tha mo mhàthair, tric a bhios i ag ràdh sin Donnchadh fhuair na gràsan on sguir e dhen òl. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. ’S mise bhios gu cràiteach nuair thig latha pàigheadh, Le botail gun tràghadh ’s mi gun làn mo bheòil. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Ma leanas sinn na h-àitheantan mar a dh’iarr ar Slànaighear Saoil am bi sinn sàbhailt’ ged a bhiodh sinn ag òl. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Nuair a thig an Nollaig, ’s thig na fir air Chollaig. Òlaidh sinn na gallain, a dh’aindheoin na Hall. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Magaidh Cooke an creutair, bu laghach leam fhèin i Nuair rachainn air chèilidh, bhiodh botal na dòrn. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. Chan òl mi deur tuilleadh fhad ’s a bhios mi beò. Mis’ a tha fo mhulad on sguir mi dhen òl. (Ends 00:43:02) [AJS:] Òran an election Cò rinn e? [MMD:] ’S e Tory a bh’ ann. [JG:] Teàrlach Caimbeul [AJS:] Teàrlach Caimbeul. [MML:] Bha e coltach ri Churchill ann an England. Laughter 00:43:18 [MML:] ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. [MMD:] (’S) Gur e liath mo cheann ’s a ghlas e ’S e Sir John a bhith fon talamh; ’S an taigh mòr aige gun cheartas Gun dad ann ach còmhstri. ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. Soraidh bhuam do dh’Eachann Chaluim “Member” Pàrlamaid an Eilein. Gura math leam thu bhith fallain ’S guma fada beò thu. ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. ’S ged a ruitheadh tu “election” Uair sa mhìos no uair san t-seachdain. Cha bu chùram dhut rid mhaireann Fo bhratach nan Tories. ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. ’S cha robh Ceap Breatainn ach falamh Cha robh dad ann ach an talamh, Gus na thòisich thu rid tharraing ’S thug thu banca mòr ann. ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. Falbhaidh sibh gun ghruaim gun sgìths Suidhidh sibh air “cushion” sìod’, Coimhead a-mach air gach nì Tha dol ro thìr an eòlais. ’S o hì rì hill ò bha hò O hi rì hill ò bha hò Hao ri illinn hogi ò Mo chridhe trom ’s cha neònach. (Ends 00:45:29) General talking 00:46:06 [MMD:] An fheadhainn bha dol dhan bhaile ’S mòr an t-iongantas a ghabh iad. Nuair a chunnaic iad an leanabh Anns an earradh neònach. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre. Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. ’S bha stocainnean caola geala An dèidh a theannachadh mu chasan. Bonaid ghorm air cionn a mhala Airson barrachd bòidhchead. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. ’S èileadh beag de bhreacan sgàrlaid, Gus a bhith ’m fasan nan Gàidheal; Na sheasamh le chlaidheamh stàilinn Fàbhar Chlann Dòmhnaill. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. Sin agad [XX] Nèill Mhìcheil [XX] a bheil e coltach ri [XX]. An d’ fhuair sibh idir dheth sealladh A dh’aithnich an t-òigear. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. Sin agad [XX] Nèill Mhìcheil ’S math a dh’aithnich-sa mi fhìn e. Tha e coltach ris da-rìribh ’S cùl a chinn cho còmhnard. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. ’S do sheall sibh gu math ma chuairt dha No faca sibh uil’ a chluasan A’ fuireach nan seasamh suas Cho cruaidh ’s gum biodh iad reòthte. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. ’S chan eil gin ac’ air an eilean Ghabhas ris an fhear fo dheireadh ’S thuirt Iseabail gun do { rinn/roinn } iad e Aig teine Dhòmhnaill. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. Nuair thig am fear ud gu ìre Bidh e na sheirbheiseach dìleas. Thèid e mach air feadh nam mèinnean Far an cluinn e òrain. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. ’S nuair a thig toiseach a’ gheamhraidh Thèid e suas gu taigh na banntraich Seallaidh i dha cleasan Samhna ’S gheibh e dràm ri òl ann. Hùg air a’ bhonaid mhòir Leig thu leatha, cuir thu oirre Tuilleadh air a’ bhonaid eile Chan eil leth gu leòr oirre. (Ends 00:48:25) Laughter, followed by some off-mike speech. 00:48:42 [MMD:] (Oidhche) dhomh ’s mi ’n iomall tìre Mi faisge do bheagan nìghneag Smaoinich mi gluasad os ìsle Nochdadh mo bhrìodal le ….. dhiubh. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh { Ràna / Ràinig } mi taigh an dùnain Fhuair mi chòmhla ri deagh dhùnadh. Dh’aindeoin mì-thlachd na mo dhùbhlan Thòisich na goid chùil air rànaich. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh ’S labhair mo chompanach rùnach ’S e na sheasamh air mo chùlaibh, Cuir thusa dileag de bhùrn air ’S fuiridhidh na lùdagan sàmhach. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Chaidh mi staigh air bheagan tuasaid ’S chaidh mi farasta mu chuairt ann ’S { ràna / ràinig } mi leaba na gruagaich ’S gun d’ chuir mi gu stuam mo làmh oirr’. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh ’S thuirt i rium, ‘Na tig nas fhaide’ Cha bhi rùm agad san leabaidh. Leanaibh le fear eil’ am achlais Bi tilleadh dhachaigh mar thàinig. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thuirt mi rithe, ‘Na biodh sprochd ort’ Caidil sìobhalta gun smoisleadh. Làmh a’ mhì-mhodh dhut cha nochd mi ’S gun èirich mi moch a-màireach. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh ’S nuair a chaidh mi dhan leabaidh Thòisich an leanabh ri smoisleadh ’S nuair dh’iarr mi air a bhith tost Gur ann chuir e ceart air a rànaich. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh ’S dh’èirich am bodach ’s e rùisgte ’S theann e ri coiseachd ’s ri ùpraid ’S [XX] dh’fhosgail e ceart a shùilean Bha mis’ air taobh-cùil na h-àrdraich. Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh ’S fhir ud a dhìreas am bealach Giùlain bhuam beannachd gu Anna Inns dhi gun d’ rinn mi ’n èalaidh [XX] [XX] Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh Thug mi nochd e cridheil coibhneil Còmh’ ri maighdeannan na h-àirigh Thug mi ’n oidhche raoir san àirigh. (Ends 00:52:34) General Talking 00:53:04 [MMD:] ’S on chruinnich an t-ògadh Còmhla an taigh aig Eachann ’S e dhèanadh an sòlas Ag òl air an uisge-bheatha. Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò Haoidh ’n clò dubh ’S fheàrr am breacan Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò. Bha Mòr ’s i cho brònach Is ceòl aist’ aig an dreasair. Raonaid ’s i cho tùrsach A’ cunntais na bha tighinn dhachaigh. Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò Haoidh ’n clò dubh ’S fheàrr am breacan Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò. ’S ann chuireadh a-null sinn Dhan chùbaid a bhiodh aig Eachann. Connie [Iain/?] a’ bhùidseir A’ sùgradh ri gill’ an t-sagairt. Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò Haoidh ’n clò dubh ’S fheàrr am breacan Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò. ’S gun robh an fheòil ’s i reòthta ’S iad ga stòdhadh anns na poitean. An fhuil air na truinnsearan, ’S cinnteach gun ruith i prabach. Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò Haoidh ’n clò dubh ’S fheàrr am breacan Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò. ’S cha robh gin sa chòmhlan A chòrdadh riuth’ ach Bean Ailein ’S i ghabhadh na h-òrain ’S gun còrdadh e ris na fearaibh. Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò Haoidh ’n clò dubh ’S fheàrr am breacan Haoidh ’n clò dubh Haoidh an clò. (Ends 00:54:39) The contributors talk across each other about the word ‘sguallar’ – a squirrel, and about how a bard composed the following song. (Man singing) (00:55:26) Latha dhomhsa ’s mi bualadh Leis a’ bhuailtean ’s an fhearg orm; ’S thàinig ise ma chuairt dhomh ’S thug i ruaig feadh an arbhair. Hill iù ra bhò Hì hòireann ò Ach ’s shuidh mi ’g èisteachd do cràmhan H-uile latha san arbhar. ’S gum bi ise sìor spioladh Chan fhaigh mise gu m’ arbhar. Hill iù ra bhò Hì hòireann ò ’S ach a sguallar na bitcheadh Ma gheibh mise fo m’ armaibh, Gun tog mi mo ghunna ’S bheir mi fuil ort mun earball. Hill iù ra bhò Hì hòireann ò ’S càit am faca mi riamh A’ tighinn o iargain do sheanmhar, Na tha [chumadh/?] do bheul-sa De dhiasan a dh’arbhar. Hill iù ra bhò Hì hòireann ò (Ends 00:56:48) Talking [MMD:] (00:56:53) Mhàiri dhubh a hù a hò Mhàiri dhubh horì horò Mhàiri dhubh ’s a Mhàiri dhonn Tha m’ inntinn trom on dhealaich mi Ri Màiri dhubh a hù a ho ’S nuair a mhothaich iad dhan smùid Chaidh [an Dòmhnallach/?] a-null ’S bha Màiri a’ call a tùir ’S i mothachadh … Mhàiri dhubh a hù a hò Mhàiri dhubh horì horò Mhàiri dhubh ’s a Mhàiri dhonn Tha m’ inntinn trom on dhealaich mi Ri Màiri dhubh a hù a ho ’S nuair a leum mi air a sparr Cha robh innte mòran tàir. Chaill i ’n t-uinnean glan fon t-sàil ’S gun do [dhathadh/?] bàrr nan itean dhi. Mhàiri dhubh a hù a hò Mhàiri dhubh horì horò Mhàiri dhubh ’s a Mhàiri dhonn Tha m’ inntinn trom on dhealaich mi Ri Màiri dhubh a hù a ho ’S cha robh duine dhiubh cho luath Ri Eòin Mhurchaidh ris a [XX]. [XX] sìnteag thug e suas ’S gun do ghabh e ruaig ’s a lasaire. Mhàiri dhubh a hù a hò Mhàiri dhubh horì horò Mhàiri dhubh ’s a Mhàiri dhonn Tha m’ inntinn trom on dhealaich mi Ri Màiri dhubh a hù a ho ’S cha bu lèir dhaibh [XX] Ise smùideadh anns an fheur. ’S chaill an t-oircean bochd a chiall ’S gu fìor gun tug e chasan leis. Mhàiri dhubh a hù a hò Mhàiri dhubh horì horò Mhàiri dhubh ’s a Mhàiri dhonn Tha m’ inntinn trom on dhealaich mi Ri Màiri dhubh a hù a ho Tha siud gu leòr dheth (Ends 00:58:56) Laughter [MMD:] O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. ’S gura mise tha fo ghruaim Gur tric mi smaointinn ort a’ ghruagach. Ma thionndaidh thu { dràst’ / an-dràsta} an gruaim rium Bha uair nach b’ fhuathach leat mi. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. ’S gura mise tha fo mhulad ’S leannan aig na gillean uile. Bha mi uair a gheibhinn furain Ged a chuir iad mi à prìs. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. ’S o mo chreach ma rinn thu m’ fhàgail Mura tionndaidh thu le bàidh rium. ’S daor a cheannaich mise fàinne Nach cuir mi gu bràth mud mheur. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. Cha stoc, cha stòras, chan àirneis A bha mi a’ tòireachd [XX], Ach do bhòidhchead ’s do dheagh [XX] ’S bidh mi fàgail soraidh leibh. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. Suidhidh mi air cnoc am ònar Smaoineach tric air làithean m’ òige. Cha tèid mi tuilleadh Didòmhnaich Far am biodh an còmhlan cruinn. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. [XX] mise null am-bliadhna ’S gheibh mi cus dhen àird an iar, Is gheibh mi mas àill le Dia Na nì dhomh riarachadh an [XX] O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. Ach ciamar a bhithinn sona Ged a lìonainn suas na sporrain ’S beag as d’ fhiach an t-airgead dona ’S mi gun toileachadh ri nì. O cha tèid mi null gu Samhain Mura tig thu nall gam amharc. Chan amais mi air an rathad Thèid mi fairis air a’ chrìch. (Ends 01:02:11) […] [AJS:] Dè bh’ ann? Cha tèid mi null gu Samhain? [MMD:] […] [AJS:] Samhain? Halloween? [JM:] Halloween, yeah. [AJS:] Is cò rinn an fhear sin? [MML:] Currie. [AJS:] Currie? [MMD:] Am Bàrd Ruadh. [MML:] Thèid mi fairis air a’ chrìch … an e siud [feans/?], a’ chrìch? [JM:] Crìoch, I think, is a dividing line, isn’t it, between two … [AJS:] Boundary. [JM:] Yeah. […] Much of this speech here is off-mike and there are several people speaking at the same time. There is also some private conversation about plans for a visit. End of tape.